ทรงแสดงปัจฉิมเทศนาในที่ชุมชนพระอริยสาวก ณ พระราชอุทยานสาลวัน ของมัลลกษัตริย์กรุงกุสินารา ในเวลาจวนจะปรินิพพานว่า เราบอกท่านทั้งหลายว่า จงเป็นผู้ไม่ประมาท พิจารณาสังขารที่เกิดขึ้นแล้วเสื่อมไป เมื่อท่านทั้งหลายพิจารณาเช่นนั้น จักเป็นผู้รู้แจ้งแทงตลอด พระองค์ตรัสพระะรรมเทศนาเพียงเท่านี้ก็ปิดพระโอษฐ์มิได้ตรัสอะไรต่ออะไรเลย จึงเรียกว่า ปัจฉิมเทศนา อธิบายความต่อไปว่า สังขารมันเกิดที่ไหน มันอยู่ที่ไหน อะไรเป็นสังขาร สังขารมันเกิดขึ้นที่จิตของเราเอง เป็นอาการของจิต พาให้เกิดขึ้นซึ่งสมมติทั้งหลาย สังขารนี้แลเป็นตัวการสมมติบัญญัติทั้งหลายในโลก ความจริงของในโลกทั้งหลาย หรือ ธรรมธาตุทั้งหลาย เขาเป็นอยู่อย่างนั้น แผ่นดิน ต้นไม้ ภูเขา ฟ้า แดด เขาไม่ได้ว่าเขาเป็นอะไรเลย ตลอดจนตัวตนมนุษย์ก็เป็นธาตุของโลก เขาไม่ได้ว่าเป็นนั้นเป็นนี้เลย เจ้าสังขารตัวการนี้เข้าไปปรุงแต่งว่าเขาเป็นนั้นเป็นนี้ จนหลงกันว่าเป็นจริง ถือเอาว่าเป็นเราเป็นของเราเสียสิ้น จึงมี ราคะ โทสะ โมหะ เกิดขึ้น ทำจิตตัวเดิมให้หลงไปตามเกิดแก่เจ็บตาย เวียนว่ายไปไม่มีที่สิ้นสุด เป็นอเนกภพ อเนกชาติ เพราะเจ้าตัวสังขารนั้นแลเป็นเหตุ จึงทรงสอนให้พิจารณาสังขารว่า สังขารไม่เที่ยง สังขารเป็นทุกข์ ให้เป็นปรีชาญาณชัดเจน เกิดจากผลแห่งการเจริญปฏิภาคในส่วนเบื้องต้น จนทำจิตให้เข้าภวังค์ เมื่อกระแสแห่งภวังค์หายไป มีญาณเกิดขึ้นว่า นั้นเป็นอย่างนั้น เป็นสภาพไม่เที่ยงเป็นทุกข์ เกิดขึ้นในจิตจริงๆจนชำนาญเห็นจริงแจ้งประจักษ์ก็รู้เท่าสังขารได้ สังขารก็จะมาปรุงแต่งจิตให้กำเริบไม่ได้ อีกได้ในคาถาว่า เมื่อสังขารปรุงแต่งจิตไม่ได้แล้ว ก็ไม่กำเริบ รู้เท่าในธรรมทั้งปวง สันโต ก็เป็นผู้สงบระงับ ถึงซึ่งวิมุตติธรรม ด้วยประการฉะนี้ ปัจฉิมเทศนานี้เป็นคำสำคัญแท้ ทำให้ผู้พิจารณารู้แจ้งถึงที่สุดพระองค์จึงได้ปิดพระโอษฐ์แต่เพียงนี้ พระะรรมเทศนาใน สามกาลนี้ ย่อมมีความสำคัญเหนือความสำคัญในทุกๆกาล รวมทั้งสามกาล ล้วนแต่เล็งถึงวิมุตติธรรมทั้งสิ้น
บทความนี้เกิดจากการเขียนและส่งขึ้นมาสู่ระบบแบบอัตโนมัติ สมาคมฯไม่รับผิดชอบต่อบทความหรือข้อความใดๆ ทั้งสิ้น เพราะไม่สามารถระบุได้ว่าเป็นความจริงหรือไม่ ผู้อ่านจึงควรใช้วิจารณญาณในการกลั่นกรอง และหากท่านพบเห็นข้อความใดที่ขัดต่อกฎหมายและศีลธรรม หรือทำให้เกิดความเสียหาย หรือละเมิดสิทธิใดๆ กรุณาแจ้งมาที่ ht.ro.apt@ecivres-bew เพื่อทีมงานจะได้ดำเนินการลบออกจากระบบในทันที
